بسته بندی در صنایع غذایی | انواع بسته بندی مواد غذایی

بسته بندی در صنایع غذایی یکی از مهمترین و تعیین کننده ترین عوامل موثر بر عرضه کالا و موفقیت در کسب بازار، هم اکنون تمامی فعالیت‌های تولیدی و بازرگانی را در جهان متوجه خود کرده به نحوی که اگر چه مقوله جدیدی در صنعت اقتصاد نیست ولی با تحولاتی که یافته توجه بسیاری را به خود جلب نموده و به عاملی تعیین کننده در موفقیت عرضه کالا و خدمات در انواع بسته بندی مواد غذایی تبدیل شده است. در پست های قبلی علم فود در مورد بسته بندی فعال مواد غذایی و بسته بندی هوشمند در صنایع غذایی صحبت کردیم. در این مقاله از علم فود قصد داریم درمورد بسته بندی در صنایع غذایی و انواع بسته بندی مواد غذایی صحبت کنیم.

بسته بندی در صنایع غذایی چیست؟

بسته بندی در صنایع غذایی عبارت است از هنر و علم آماده سازی مواد غذایی برای انبار کردن و در نهایت فروش یا به بیان دیگر بسته بندی مواد غذایی عبارت است از پوششی که سلامت کالای محتوای خود را از مرحله تولید تا مرحله مصرف حفظ می کند. بسته بندی مواد غذایی باید در حد امکان ساده و ارزان باشد ضمن اینکه اهداف اولیه بسته بندی انواع مواد غذایی یعنی خاصیت حفاظتی و جذابیت را دارا باشد. با عنایت به اینکه بسته بندی توسط ماشین های مختلف فرایند میشود بنابراین خواص دیگری نیز باید داشته باشد عبارتند از قابلیت دوخته شدن در حرارت پذیری و شکل پذیری به کمک باد، خلا و یا فناوری های حرارتی.

چرا بسته بندی مواد غذایی اهمیت دارد؟

بسته بندی مواد غذایی جزء ضروری فرآوری مواد غذایی است و به عنوان ماده واسطه بین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان مواد غذایی عمل می کند. در طول حمل و نقل، ذخیره سازی و جابجایی، مواد بسته بندی از محصول غذایی در برابر خطراتی محافظت می کند که ممکن است کیفیت و ایمنی را به خطر بیندازند. یکپارچگی مواد بسته بندی مواد غذایی برای تولیدکنندگان مواد غذایی مهم است و سیستم های بسته بندی به خطر افتاده ممکن است کیفیت، ایمنی و پذیرش محصول غذایی را مختل کند. از این رو، انتظار میرود که مواد بسته بندی دارای کیفیت عالی باشند که امنیت و ایمنی مصرف کنندگان را تضمین می کند. علاوه بر این، طراحی و برچسب گذاری مواد بسته بندی باید با استانداردهای مشخص شده مطابقت داشته باشد.

اهداف بسته بندی در صنایع غذایی

افزایش طول عمر مواد غذایی و حفاظت از عوامل فساد درونی و بیرونی
جلوگیری از ضایعات افزایش مدت نگهداری
آسان تر شدن حمل و نقل استفاده از محصولات در فصولی مثل بهار و تابستان
جلوگیری از آسیب تغییرات جوی به مواد غذایی بسته بندی شده
کاهش ضایعات و جلب مشتری
سالم رسیدن مواد غذایی به دست مصرف کننده

انواع بسته بندی مواد غذایی

انواع بسته بندی مواد غذایی از نظر تولید

انواع بسته بندی موادغذایی براساس اینکه در کارخانجات موادغذایی ساخته شود و یا اینکه قبلا در کارخانجات دیگر تولید میگردند دو دسته اند:

قوطی های کنسروی فلزی و همین طور شیشه های که قبلا در کارخانجات قوطی سازی و شیشه سازی تهیه شده اند.
مواد بسته بندی پلاستیکی و کاغذی معمولا در خود کارخانه های مواد غذایی در پروسه تولید مواد غذایی تولید و برای بسته بندی استفاده میشود.

انواع بسته بندی مواد غذایی از نظر جنس

بسته بندی شیشه ای:

یکی از انواع بسته بندی در صنایع غذایی شیشه است. انواع شیشه بستگی به نوع موادغذایی دارد شیشه را میتوان برای غذاهایی چون نوشابه، چاشنی ها، شیر و فرآورده های آن بکار برد.

قوطی فلزی یا آهن سفید :

از دیگر انواع بسته بندی مواد غذایی قوطی فلزی است. قبل از ساختن قوطی ورق آن را با یک لایه نازک قلع، قلع اندود میکنند. برای جلوگیری از زنگ زدگی حاصل از بخار آب متصاعد شده و همینطور کاهش واکنش های شیمیایی بین فلز و محتویات قوطی سطح خارجی قلع لاک اندود میشود. در مورد لاک آماده، اپوکسی رزین در صنعت بسته بندی فرآورده شیر، و الئورزین در صنعت بسته بندی کنسروهای میوه، ماده فنولیک در بسته بندی موادغذایی دریایی کاربرد دارند.

قوطی های آلومنیوم:

آلومینیوم یکی از انواع قدیمی بسته بندی در صنایع غذایی است. جنس آلومنیوم در صنعت بسته بندی موادغذایی بیش از نیم قرن است که کارایی دارد. از مهمترین مزایای مواد آلومنیومی غیر سمی بودن آنها است.

بسته بندی پلاستیکی:

امروزه پلاستیک ها کاربرد زیادی به عنوان بسته بندی در صنایع غذایی پیدا کرده و در درجه دوم اهمیت بعد از شیشه ها قرار گرفته اند. پلاستیک ها از نفت خام، گاز و زغال سنگ تهیه میشود. از مهمترین این مواد می توان به پلی اتیلن، وینیل کلراید، پلی پروپیلن و سلوفان اشاره کرد.

بسته بندی از جنس کاغذ- مقوا – کارتن:

کاغذهایی که برای بسته بندی در صنایع غذایی بکار میرود به شرح زیر است:

کاغذ کرافت: رنگ این کاغذ قهوه ای روشن است. برای بسته بندی در صنایع غذایی و مکمل ها استفاده میشود.

کاغذ لامینه : لامینه یعنی چند لایه بودن با استفاده از ورقه های نازک آلومینیوم یا پلی اتیلن می باشد.

کاغذ پاراشیمنت : نسبت به روغن و رطوبت بسیار مفید است.

کارتن : برای بسته بندی هایی که روی هم چیده میشوند از کارتن استفاده میشود.

انواع بسته بندی جدید در صنعت غذا

همچنین به انواع بسته بندی مواد غذایی که از دسته بسته بندی های جدید هستند اشاره می کنم:

۱. بسته‌بندی‌های هوشمند (Smart Packaging)

این نوع بسته‌بندی‌ها دارای فناوری‌هایی هستند که به افزایش عمر مفید محصول و نظارت بر کیفیت آن کمک می‌کنند.

بسته‌بندی‌های فعال: شامل موادی هستند که با محیط داخل بسته‌بندی واکنش می‌دهند تا کیفیت و ماندگاری محصول را افزایش دهند (مثلاً جذب اکسیژن یا رطوبت).

بسته‌بندی‌های سنجشی: مجهز به حسگرها و نشانگرهایی هستند که تغییرات دما، رطوبت و یا کیفیت محصول را نشان می‌دهند.

۲. بسته‌بندی‌های زیست‌تخریب‌پذیر (Biodegradable Packaging)

این بسته‌بندی‌ها از مواد زیستی تهیه شده‌اند که در طبیعت تجزیه می‌شوند و تاثیرات منفی کمتری بر محیط زیست دارند.

پلی‌لاکتیک اسید (PLA): نوعی پلاستیک زیستی که از منابع تجدیدپذیر مانند ذرت تهیه می‌شود.

نشاسته زیستی: بسته‌بندی‌هایی که از نشاسته‌های گیاهی تولید می‌شوند و به راحتی در محیط زیست تجزیه می‌شوند.

3. بسته‌بندی‌های خوراکی (Edible Packaging)

این نوع بسته‌بندی‌ها از موادی ساخته می‌شوند که خود قابل مصرف هستند و نیازی به دفع ندارند. فیلم های خوراکی، لایه‌ا‌ی نازک از مواد بیوپلیمری با ضخامت 250 میکرومتر هستند. این پوشش ها،در سطح یا بین اجزای مواد غذایی قرارگرفته و به عنوان سدی در برابر انتقال مواد (رطوبت، چربی و گازها) عمل میکنند.

فیلم‌های ژلاتینی و آگار: برای بسته‌بندی مواد غذایی مانند شکلات‌ها و آب‌نبات‌ها.

فیلم‌های نانوکامپوزیتی: دارای خواص ضدباکتری و قابلیت خوردن.

4. بسته‌بندی‌های نانویی (Nano Packaging)

این بسته‌بندی‌ها از نانومواد برای بهبود خواص مکانیکی، حرارتی و محافظتی بسته‌بندی‌ها استفاده می‌کنند.

نانومواد ضدباکتری: موادی که باکتری‌ها و قارچ‌ها را از بین می‌برند.

نانوباریرها: موادی که نفوذ گازها و رطوبت را کاهش می‌دهند.

نانو لوله های کربنی: نانولوله های کربنی ضد باکتری هستند. چنانکه مشاهده شده است تماس مستقیم با مجموعه‌ای نانولوله های کربنی برای اشرشیا کلی مهلک بوده و موجب مرگ آن میشود.

نانو ذرات نقره : نانوذرات نقره یکی از پر کاربرد ترین ذرات در حوزه نانو پس از نانولوله های کربن است، که کاربرد آن در دنیای نانو افزوده می شود یکی از دلایل کاربرد گسترده به دلیل خاصیت آنتی باکتریال این ذرات است و در واقع نانوذرات نقره برای عوامل بیماری زا یک سمت تلقی می شوند و برای بدن انسان غذا و بافت‌ها بی ضرر دارد.

5.بسته بندی آنتی باکتریال(Antibacterial packaging) :

در این نوع بسته بندی در صنایع غذایی از مواد ضدمیکروبی استفاده میشود. كيتوزان به صورت ذاتی دارای خاصيت آنت باكتريال است. از آنجا که كيتوزان پلی ساكارید زيست تخریب پذير دارای گروهای آمين می باشد.

6.بسته بندی های خود سردشونده و خودگرم شونده (Self-cooling and self-heating packages)

بسته بندی مواد غذایی خودگرم شونده بسته بندی فعال با قابلیت گرم کردن محتویات غذا بدون منبع حرارتی خارجی یا برق است که معمولاً از یک واکنش شیمیایی گرمازا استفاده می کند. بسته ها همچنین می توانند خود خنک شونده باشند.

روش های بسته بندی در صنایع غذایی

بسته بندی به روش دوخت حرارتی:

بسته‌بندی به روش دوخت حرارتی یکی از روش‌های متداول و موثر برای بسته‌بندی مواد غذایی است. در این روش، از حرارت برای ایجاد یک اتصال محکم بین دو لایه از مواد بسته‌بندی استفاده می‌شود. این تکنیک به طور گسترده‌ای برای بسته‌بندی محصولات مختلف از جمله مواد غذایی، دارویی و محصولات صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بسته بندی به روش FFS:

بسته‌بندی به روش Form-Fill-Seal یا FFS یکی از پیشرفته‌ترین و پرکاربردترین روش‌های بسته‌بندی در صنایع مختلف، به ویژه صنعت مواد غذایی است. این روش با استفاده از دستگاه‌های خودکار، فرآیند بسته‌بندی را به طور کامل انجام می‌دهد. در این روش مواد بسته‌بندی معمولاً به صورت رول‌های پلاستیکی، کاغذی یا آلومینیومی به دستگاه وارد می‌شوند. دستگاه، مواد بسته‌بندی را به شکل‌های مختلف مانند کیسه، بطری، پاکت و غیره فرم می‌دهد. این کار با استفاده از حرارت و قالب‌های مختلف انجام می‌شود. محصول به صورت خودکار به داخل بسته فرم‌داده‌شده منتقل می‌شود. این مرحله می‌تواند شامل مواد جامد، مایع، پودری یا نیمه‌جامد باشد.

بسته بندی به روش اسپتیک :

یکی از انواع بسته بندی مواد غذایی بسته بندی به روش اسپتیک است. شامل استریل کردن محصول قبل از بسته بندی و قرار دادن آن در داخل ماده بسته بندی از پیش استریل شده در یک محیط استریل و عاری از میکروب است. از این روش مدت هاست برای شیر و محصولات لبنی و اکنون برای آب میوه و محصولات مایع دیگر نیز استفاده می شود.

بسته بندی با اتمسفر کنترل شده :

یکی دیگر از روش های انواع بسته بندی مواد غذایی است در این نوع بسته بندی مشخصات از پیش تعیین شده وجود دارد این روش بسیار هزینه بر بوده و به دلیل حفظ هوای اصلی در اطراف محصول بسته بندی شده از نظر فنی غیرممکن یا غیر عملی است.

بسته بندی به روش اتمسفر تغییریافته یا MAP :

این نوع بسته بندی در صنایع غذایی یکی از روش های سودمند و مفید در انواع بسته بندی مواد غذایی است. بسته بندی مپ به معنای بسته‌بندی یک محصول فسادپذیر در هوای است که تغییر یافته است. یکی از اهداف اصلی در این نوع بسته بندی در صنایع غذایی توسعه روش بسته بندی با تغییر اتمسفر به عنوان جایگزینی برای نگهداری محصولات از طریق انجماد و کاهش مصرف انرژی است بدون اینکه آثار منفی بر کیفیت محصول در حین مراحل انبارداری و فروش به بار آورد.